بسیاری از والدین دائم با فرزندان خود در انجام تکالیف و درس خواندن کلنجار می روند و آرزو دارند کاش آن ها خودشان دلواپس تحصیلشان باشند. اما هستند پدر و مادرهایی که نگرانیشان کاملاً برعکس است: کودکان کمال گرا؛ آن قدر نگران انجام دادن کارها هستند که وقت و انرژی زیادی را صرف تکالیف مدرسه و موفقیت در آن می کنند و اگر اشتباهی در کارشان پیش آید، انگار فاجعه ای رخ داده است.
کودکان کمال گرا ویژگی های زیر را دارا می باشند:
- داشتن معیارهای غیرواقع بینانه؛
- ارزیابی سخت گیرانه از خود و دیگران؛
- نیاز شدید به موفقیت؛
- انتقاد ناپذیری و تلاش برای پنهان کردن عیب ها و نقص های خود؛
- احساس خشم نسبت به خود و دیگران به دلیل برآورده نشدن انتظارات و توقعات؛
- تعمیم افراطی شکست ها؛
- نگرانی از کیفیت کار خود؛
- خودداری از شرکت در رقابت ها حتی اگراز توانایی خود مطمئن باشند.
با وجود این که جامعه ارزش بسیار زیادی برای مسئولیت پذیری و موفقیت در امر تحصیل قائل است، و کمال گراها این ویژگی را دارند، با این حال این امور تنها مهارت هایی نیست که یک کودک برای موفقیت در زندگی، به آن ها نیاز دارد. کودکان باید بدانند چگونه شکست و اشتباه را جنبه ی اجتناب ناپذیر زندگی است، بپذیرند.
از سوی دیگر، کمال گرایی با مشکلات بهداشت روان چون اختلالات اضطرابی در ارتباط است. کودکی که می خواهد تمام کارهایش، همیشه به نحو احسن انجام شود، حتی اگر اختلال اضطرابی نداشته باشد، نگرانی و ناامیدی زیادی را تجربه می کند. به علاوه، وقتی کودکی اغلب اوقات نگران کارهای مرتبت با تحصیلش است، از اوقات فراغتش نیز نمی تواند استفاده کند و لذت ببرد.
هر چند به طور کل نمی تواند خصلت کمال گرایی را تغییر داد، اما می توان کارهایی برای کمک به این کودکان انجام داد تا کمتر به خودشان سخت بگیرند. به موارد زیر توجه نمایید:
1- پیامی که به فرزندتان منتقل می کنید را ارزیابی کنید. فرض کنید شما به فرزندتان می گویید که نمره ی بیست یا شاگرد ممتاز بودن برایتان اهمیت ندارد، با این حال، شما همه جا از نمرات بالای او تعریف می کنید و آن را افتخار بزرگی می دانید، در چنین موقعیتی فرزند شما اضطراب زیادی پیدا خواهد کرد. کودک شما نیاز دارد خودش را دوست داشته باشید نه نمراتی که در مدرسه کسب می کند. راه های دیگری برای افتخار کردن به او پیدا کنید، مثل کمک کردن به دیگران.
2- به جای توجه و تمرکز بر بهترین بودن، بر یادگیری مطالب و مهارت های جدید تاکید کنید. هنگامی که کودک شما با یک نمره عالی به خانه می آید به جای گفتن این جمله که :«باریکلا! یه نمره ی بیست دیگه!»، بگویید: «آفرین! برای این امتحان خیلی تلاش کرده بودی».
3- خطاهای شناختی و منطقی ذهن فرزندتان را کشف کنید. کمال گراها معمولا به صورت «همه یا هیچ»، فکر می کنند مثلاً اگر نمره ی 20 در امتحان نگیرند، خود را احمق و تنبل می دانند.
4- اجازه ی اشتباه کردن به آن ها بدهید. اجازه دهید کاری که در اصل برعهده ی فرزندتان گذاشته شده، خودش انجام دهد و اگر خودش خواست، کمی به او کمک کنید. این که کودک خودش کارهایش را انجام دهد و مرتکب اشتباه شود، نه تنها باعث کاهش احساس فشار ناشی از همیشه کامل بودن می شود، اعتماد به نفسش را نیز افزایش خواهد داد، چرا که بدون کمک شما کاری را انجام داده است.
5- یک شعار همیشگی در خانه، در نظر بگیرید مثل این که «هر کسی اشتباه می کند. مهم این است که از آن درس بگیرد». این نوع گفتار به شما و به فرزندتان یادآوری می کند اهمیت در تلاش است نه نتیجه.
6- اضطراب مدرسه را با جملاتی چون «نگران نباش! من مطمئن هستم که مثل همیشه، نمره ی کامل می گیری!» با این که نیت شما از این گفته، خیر است اما ممکن است فشار بیشتری بر او وارد کند چرا که ناخودآگاه دلش می خواهد موقعیتش را حفظ کند. در عوض، به او بگویید آن چه اهمیت دارد این است که به اندازه ی کافی تلاش نموده و نمره اهمیتی ندارد.
7- اگر فرزند شما وقت زیادی را صرف انجام تکالیفش می کند، برایش محدودیت زمانی در نظر بگیرید تا پس از آن مجبور شود به استراحت بپردازد. این موضوع را با آموزگار فرزندتان نیز در میان بگذارید و از او در این زمینه کمک بخواهید.
8- ممکن است خاستگاه کمال گرایی فرزندتان، مدرسه اش -جایی که عزت نفس کودک پرورش می یابد- باشد. فعالیت هایی را برایش تدارک ببینید که در آن رقابت و نمره مطرح نباشد، فعالیت هایی که صرفاً سرگرمی بوده و احساسات خوب را بر می انگیزد. البته مراقب باشید بیش از اندازه برایش برنامه در نظر نگیرید و زمان هایی باشد که هیچ کاری برای انجام دادن نداشته و فقط استراحت کند.
9- موقعیت هایی را تدارک ببیند که فرزند شما در آن بهترین نباشد. با این کار به او کمک می کنید تا یاد بگیرد موقعیت های از این دست را چگونه حل کند. به او اجازه ندهید کاری که برایش دشوار است یا نسبت به آن احساس خوبی ندارد، نیمه تمام رها کند.
10- کتاب ها و فیلم هایی را در اختیارش بگذارید که در آن افراد با وجود شکست های پیاپی، موفق شده اند. خودتان الگوی خوبی باشید از کسی که معیارهای کمال گرایی ندارد و به فرزندتان شیوه ی برخورد با اشتباهات را نشان دهید: این که چه می کنید و از آن چه درسی می گیرید. مطمئن شوید ارزشی که به کودکتان می دهید به خاطر فعالیتش باشد نه نتیجه ی کارش.
منبع:
- مهرابی زاده، م و وردی، م؛ کمال گرایی مثبت-کمال گرایی منفی؛ انتشارات رسش؛ 1382.
- Medoff, L. ; 10 Ways to Help Your Perfectionist Child; www.education.com; 2012 .
اخلاقی امیری – کارشناس ارشد روانشناسی بالینی